خاندان بویه

خاندان بویه

خاندان بویه یا بویه از میان دیلمیان بر آمدند و در میان امیر نشین‏های مستقل ایرانی، به لحاظ سالهای حکومت (321 ـ 448)، حوزه نفوذ و قدرت سیاسی و نظامی و به ویژه مسائل فرهنگی، سرآمد دیگر دولتهای مستقل، تا زمان خویش هستند.ویژگی تاریخی آنها، چیرگی بر بغداد و اعمال نفوذ در مرکز خلافت است که پیش از آن، برای هیچ سلسله‏ای، چنین امکانی فراهم نیامده بود.
سازنده نسب نامه بویهیان، اجداد آنها را به ساسانیان رسانده و به ویژه از یزدگرد یاد کرده است.این نسب نامه‏ای است که در اوج قدرت آنان در بغداد ساخته شده و مورخان و شاعران، آن را در کتاب‏ها و اشعار خویش آورده‏اند، اما کوچک‏ترین شاهدی بر درستی آن در دسترس نبوده و از اساس خیال پردازی است، درست بمانند آنچه برای یعقوب لیث و خاندان سامانی پرداخته شد و از هیچ اصلی و اساسی برخوردار نبود.این نشان می‏دهد که هنوز پیوند با ساسانیان، می‏توانسته است در ذهن عامه مردم، در تمامی نواحی ایران، نوعی شرف و افتخار به همراه داشته باشد.
آغاز حرکت بویهیان، به ظاهر، چنان و چندان ساده رخ داد که کسی گمان نمی‏کرد این خاندان چنین آینده درخشانی داشته باشد.سه برادر با نام‏های علی ملقب به عماد الدوله، حسن ملقب به رکن الدوله و احمد ملقب به معز الدوله [القابی که بعدها المستکفی، خلیفه وقت عباسی به این سه برادر داد] پسران بویه ماهی‏گیر، از طایفه شیردل آوند، سه مهره اصلی و اولیه این دولت هستند.معز الدوله برادر بزرگتر، روزگاری در خدمت نصر بن احمد سامانی بود.پس از آن در سپاه ماکان فرزند کاکی که میراث خوار علویان طبرستان بود، خوش درخشید و برادرانش را نیز وارد این سپاه کرد، هر سه در شمار فرماندهان ماکان درآمدند.اندکی بعد به مرداویج گرویدند و نزد وی موقعیت برجسته‏ای یافتند.چیزی نگذشت که در جستجوی استقلال، از مرداویج جدا شده و حرکت خود را برای تأسیس سلسله مستقلی آغاز کردند.
داستان پیدایش برخی از سلسله‏ها، چنین آغاز می‏شود که فرمانده‏ای، به هر دلیل، موقعیت بالایی مانند منصب سپهسالاری ـ امیر الامرائی ـ را به دست می‏آورد و اندک اندک که ثروت و نیرویی بهم زد، به سمت استقلال حرکت می‏کند.اگر در کارش موفق شد، و فرزندان و برادران لایقی داشت، سلسله‏ای تشکیل می‏دهد، در غیر این صورت، تن به قضا داده و معمولا در جنگ کشته می‏شود.اگر از جنگ جان سالم به در برد، ممکن است به رئیس سابق خود بپیوندد.
ماکان بن کاکی از علویان جدا شد و سرگردان ماند.اسفار از ماکان جدا شد، اما به جایی نرسید.مرداویج از اسفار جدا شد و سلسله زیاری را تأسیس کرد.این بار بویهیان از مرداویج جدا شدند و موفق به تشکیل یک سلسله نیرومند شدند.اگر مرداویج می‏تواند از اسفار جدا شود و حکومتی مستقل داشته باشد، چرا سه برادر بویهی نتوانند چنین کنند؟
در اصل، نظم و آرامش به دلیل نبودن یک حکومت قوی در مرکز ایران، زمینه رابرای روی کار آمدن این حکومت فراهم کرده بود.خلافت عباسی، عراق و غرب و جنوب ایران را تا نواحی کرمانشاه و همدان و فارس را در اختیار داشت.از این سوی، سامانیان در بخارا بودند و حتی نیشابور و گاه تا گرگان تسلط خویش را حفظ می‏کردند، اما منطقه دیلم و گیل و طبرستان تا ری و اصفهان، میانه عباسیان و سامانیان، بدون یک دولت استوار رها شده بود.آل بویه این خلاء را پر کردند.