بازار اراک

آفتاب نيم روز از دريچه هاى چند ضلعى بر درون بازار سرك مى كشد. در امتداد راسته اصلى بازار تا جايى كه چشم كار مى كند استوانه هاى منور از بلنداى سقف گنبدى شكل بر سنگ فرش هاى فرسوده و ناهموار بازار تابيده است.
شعاع نور با كهكشانى از ذرات معلق رهگذران اين بازار قديمى را نوازش مى كند و آنان را فرا مى خواند تا براى لحظاتى هرچند كوتاه معمارى زيبا و خيره كننده سقف و تاق هاى آجرين بازار را بنگرند .
گرچه غبار زمان بر سيماى بازار اراك سنگينى مى كند و ديرزمانى است كه صداى ضرباهنگ چكش صنعتگران در دهليزهاى اين بنا به گوش نمى رسد، اما اين بناى قديمى هنوز هم فارغ از غوغاى روزمره زندگى صنعتى، گفتنى ها و ديدنى هاى فراوان دارد.
بازار اراك ۲۰۰ سال پيش همزمان با شكل گيرى شهر سلطان آباد (اراك كنونى) از سوى يوسف خان گرجى در دوران فتحعلى شاه قاجار بنا نهاده شد.
اين بنا در مركز بافت شطرنجى و قديمى اراك قرار دارد و از سوى ۲ ورودى شمالى و جنوبى و ۸ گذر شرقى و غربى به محيط پيرامون متصل شده است.
طول بازوى شمال به جنوب بازار اراك ۷۲۰ متر و بازوى شرق به غرب آن ۲۰۰ متر است. مساحت اين مجموعه بزرگ تاريخى به حدود ۱۴ هكتارمى رسد.
مصالح مورد استفاده در ساخت بازار اراك را سنگ، آجر و چوب كه با استفاده از ملات گچ، خاك، آهك و نيز صفحاتى كه از ورق هاى منجمد شده سرب و مس به هم متصل شده اند، تشكيل مى دهند .
معمارى بازار اراك برگرفته از سبك معمارى دوره قاجاريه و داراى طاق هاى گنبدى شكل آجرنماست كه به صورت ضربدرى ساخته شده است.
اين بازار با داشتن امكانات رفاهى، مسجد، حمام، مدرسه، آب انبار و شبكه فاضلاب در برخى محل ها از پيشرفته ترين اصول معمارى و شهرسازى زمان قاجار بهره مند شده است.
وجود بيش از ۵۰۰ باب مغازه، ۲۰ سراچه وتيمچه، مسجد، حمام، آب انبار، مدرسه تاريخى سپهدارى (حوزه علميه امام خمينى(ره)) در مجموعه تاريخى بازار اراك حاكى از بهره مندى اين مجموعه از كاركردهاى متعدد و متنوع آن در گذشته و حال است.
از نماى پشت بام، گنبدهاى ممتد در دورديف شمالى و جنوبى و غربى و شرقى به طور زيبايى مشاهده مى شود. گنبد چهارسوق بلندترين و عظيم ترين گنبد اين بام است .
در مركز هر گنبد دريچه اى تعبيه شده كه كار نورپردازى و تهويه هواى هر سرا را انجام مى دهد.
بهره گيرى از شيوه هاى خاص معمارى موجب شده كه در فضاى اين بازار در زمستان هواى گرم و در تابستان هوايى خنك و مطبوع جريان يابد.
حجره ها در راسته اصلى بازار استقرار يافته اند و كارگاه هاى توليدى، بار اندازها، انبارها و بازارچه هاى اختصاصى در قالب سراها و در دوطرف بازار و به فواصل ۵۰ متر از يكديگر ساخته شده اند.سراى كاشانى، سراى نوروزى، سراى مهر و سراى گلشن از اين جمله اند.
زيباترين و مهم ترين سراى بازار كه همچنان توانسته ساختار اوليه خود را حفظ كند، سراى كاشانى است كه به بازار فرش اختصاص يافته است. سراى مهر نيز اكنون به بازارچه صنايع دستى اختصاص دارد. در كنار بازار مسجد و مدرسه سپهدار، يكى از زيبا ترين مساجد اراك قرار دارد.
در شهرهاى قديمى ايران، بازار نه تنها محوراصلى اقتصاد به شمار مى رفته بلكه كانون بسيارى از فعاليت هاى اجتماعى، فرهنگى و سياسى بوده است .